پ.ی. د.مۆفەق خالد
لێپرسراوی ئەکادیمیای پەرەوەردە و پەرەپێدانی کادیران


پەروردە و پێگەیاندنی کادیری حزبی، گرنگییەكی زۆری بۆ حزبە سیاسییەكان، بەتایبەت بۆ ئەو حزبانەی كە خاوەنی مێژوویەكی درێژ و دیدگای تایبەت بە خۆیانن بۆ پێشخستن و ئاڕاستەكردنی كۆمەڵگە، هەیە. حزبە سیاسییەكان بە كۆڵەگەیەكی پتەوی ژیانی دیموكراتی دادەنرێن و لەڕێگەی ئەوانەوە پڕۆسەی حوكمڕانی بەڕێوەدەبرێت. بۆیە دروستكردنی کادیری حزبیی هۆشیار و خاوەن دیسپلین لە كارە لەپێشینەكانی حزبە رەسەنەكانە. بۆ حزبەرەسەنەكان پەروەردە و پێگەیاندنی کادیری حزبی ئەركێكی لاوەكی و كەم بایەخ نییە، بەڵكو وەبەرهێنانێكی ستراتیجییە لە سەرمایەی مرۆیی بە ئامانجی باشتر بەدیهێنانی دادپەروەریی كۆمەڵایەتی.
لە مێژووی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانیشدا، پەروەردەی کادیر هەمیشە یەکێک بووە لەو فاکتەرانەی بە گرنگ زانراوە، بۆیە بەپێی قۆناغەکان پڕۆگرامی تایبەت بە پەروەردەی کادیر وتراوەتەوە. لەدوای راپەڕینەوە ئەم بابەتە گرنگی زیاتری پەیدا کردووە، تا گەیشتووە بەوەی پەیمانگای قەڵاچوالان بۆ پەروەردەی کادیران بکرێتەوە. دەزگاكانی پەروەردەی کادیرانی حزبەكە بە چەندین قۆناغدا تێپەڕیوون تا گەیشتووە بە ئێستا كە یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان دەزگایەكی نوێ و مۆدێرنی بەناوی (ئەكادیمیای پەروەردە و پەرەپێدانی کادیران) كردۆتەوە، كە چەندین پرۆگرامی گرنگ بەڕێوەدەبات و تیایدا کادیران و ئەندامان هەموو ئەو بابەتانە وەردەگرن، كە هەم بۆ یەكێتی وەكو حزبێكی كوردستانی گرنگن، هەم بۆ حزبێك كە هەڵگری بیری سۆسیال دیموكراتە، هەمیش بۆ كەسێك كە حزب ئامادەی دەكات بۆ ناو رووبەری سیاسەت و كایەكانی حوكمڕانی.
لەم نووسینەدا هەوڵدەدەین تیشك بخەینە سەر پەروەردەی حزبی و گرنگییەكەی بۆ حزبە سۆسیال دیموكراتەكان، لە ناویشیاندا یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان، كە پەروەردەی حزبی تیایدا مێژوویەكی درێژی هەیە.

یەكەم: مێژوو و پەروەردەی حزبی لە حزبە سۆسیال دیموكراتەكان:
لە كۆتاییەكانی سەدەی نۆزدە و سەرەتاكانی سەدەی بیستەمدا حزبە سۆسیالیستەكان ئامانجی لەپێشینەیان باشتركردنی ژیانی كرێكاران بوو، زۆربەی كرێكارانیش لەو سەردەمەدا لە مافی خوێندن و فێركردن بێبەش بوون. بۆیە پێویست بوو ئەم حزبانە سەرەتا بیر لە هۆشیاركردنەوەی ئەم چینەی خۆیان بكەنەوە. ئەوەی لەم قۆناغەدا جەختی لەسەر دەكرایەوە یەكخستنی تێگەیشتنی چینی كرێكاران و كۆكردنەوەیان بوو لە دەوری بیری سۆسیالیستی. یەكێك لە ئەركەكانی ئەم قۆناغە بریتی بوو لە فێركردنی نووسین و خوێندنەوە بۆ چینی كرێكاران لەڕێگەی خوێندنی شەوانەوە، لەگەڵ ئامرازەكانی تری پەروەردە و پێگەیاندن، كە بریتی بوو لە كۆبوونەوە جەماوەرییەكان و ئەڵقەی رۆشنبیری و بڵاوكردنەوەی نامیلكەی بچووك كە تیایاندا بیرۆكە ئاڵۆزەكان بەشێوەیەكی ئاسانكراو دەخرانە بەردەستی كرێكاران.
 لە قۆناغی دواتردا بەشێكی زۆر لە حزبە سۆسیال دیموكراتەكان شێوازی رێكخستنی خۆیانیان گۆڕی و جگە لە كرێكاران، چین و توێژی تریش هێنرانە ریزی بەشێك لەم حزبانە، بۆیە بوون بە نوێنەری بەشێكی فراوانتر لە جەماوەری وڵاتانی خۆیان. ئەم قۆناغە دەكرێت بڵێین لەدوای شەڕی یەكەمیی جیهانییەوە دەستپێدەكات. لەم قۆناغەدا حزبە سۆسیالیستەكان بە چڕی كاریان بۆ ئەوەكرد كە حوكمڕانی بگرنە دەست، بۆیە شێوازی پەروەردەی حزبییان گۆڕانكاری بەسەردا هات. لەم قۆناغەدا جەختیان لەسەر پێگەیاندنی کادیرێك دەكردەوە، كە بتوانێت بەشداری حوكمڕانی بكات و سیاسەتەكانی حزب بگەیەنێت و جێبەجێی بكات و بتوانێت كاریگەریی لەسەر دەوروبەری خۆی دابنێت. بۆیە بابەتی پەروەردەكەیان زیاتر جەختی لە كارامەییەكانی سەركردایەتیكردن و بەڕێوەبردنی دامودەزگاكانی دەوڵەت لە پەروەردە و تەندروستی و خوێندنی باڵا و سێكتەرەكانی تر دەكردەوە. ئامرازەكانی پەروەردەكردنیشیان دیسان گۆڕانكارییان بەسەردا هات و كەرەستە و ئامڕازەكان رێكخراوتربوون. لەم پێناوەدا دامودەزگای حزبی تایبەتمەند هاتنەكایەوە، بۆ نموونە لە ساڵی (1925) دامەزراوەی فردریك ئێبرت (Friedrich-Ebert-Stiftung - FES) لە ئەڵمانیا لەلایەن حزبی سۆسیالیست دیموكراتی ئەڵمانیاوە دامەزرێنرا، كە راهێنان و خولی چڕوپڕیان بۆ ئەو كەسانە دەكردەوە كە هەڵمەتەكانی هەڵبژاردنیان بەڕێوە دەبرد یان ئەوانەی كە هەر پێگە و پۆستێكی حكومی و حزبییان هەبوایە.
 

لە دوای سەرهەڵدانی جیهانگیریش، كە بە قۆناغێكی نوێ دادەنرێت بۆ حزبە سۆسیال دیموكراتەكان، رۆڵی چینی كرێكاران و كاریگەرییان گۆڕانكاری بەسەردا هات و ئەو رۆڵەی جاران كە هەیانبوو نەما، بەڵکو بزووتنەوەی كۆمەڵایەتی نوێ (بزووتنەوەكانی ژنان، مافەكانی مرۆڤ و ژینگە و...تاد) سەریانهەڵدا، كە جیاوازییە چینایەتییەكان چیتر خاڵی جیاكەرەوە نەبوون. لەم قۆناغەدا ئاڵێنگاری گەورە رووبەڕووی حزبە سۆسیال دیموكراتەكان بووەوە، بەهۆی ئەوەی كۆمپانیای گەورە هاتنەكایەوە و ئاڵوگۆڕی سەرمایە زۆر لە جاران ئاسانتر بوو، ئەمە وایكرد رۆڵی كرێكاران كە پێشتر هاوبەش و پاڵپشتییەكی ئەم حزبانە بوون لاوازتر ببێت. هەروەها قەیرانە ئابورییەكانی سەدەی بیست و سەدەی بیست و یەك وای لە وڵاتان كرد كە خەرجییەكانیان كەم بكەنەوە، ئەمەش پێچەوانەی بۆچوونی ئەم حزبانەیە كە پێیان وایە پێویستە خەرجییە گشتییە كۆمەڵایەتییەكان زیاتر بكرێن بە ئامانجی هێنانەكایەی دادپەروەریی كۆمەڵایەتی و دەستگیرۆیی چین و توێژە كەمدەست و پەراوێزخراوەكان. هەموو ئەمانە وایانكرد كە ئەم حزبانە بیر لە شێوازێكی نوێی پەروەردە بكەنەوە و کادیرانیان فێری بیركردنەوەی داهێنەرانە و رەخنەگرانە لە كایە فكرییەكان و كایەكانی حوكمڕانیدا بکەن، تا بتوانن لە هەر قەیران و بارودۆخێكدا ئەمان بژاردە و چارەسەری گونجاویان پێبێت.
دووەم: جیاوازی پەروەردە لە نێوان حزبە سۆسیال دیموكراتەكان و حزبەكانی تر
آ. پەروەردە لە نێوان حزبە حزبە تەواو ئایدیۆلۆجیستەكان و حزبە سۆسیال دیموكراتەكان:
حزبە سۆسیال دیموكراتەكان بەگشتی باوەڕیان بە گۆڕانكاری هەیە، بۆیە ئەندامانیان وا رادەهێنن كە خاوەنی بیری رەخنەگرانە بن و ئایدیۆلۆجیای حزبەكەشیان گەشە پێبدەن بەپێی گۆڕانی قۆناغ و پێداویستییەكانی كۆمەڵگە، و بەهۆی ئەوەی ئەم حزبانە باوەڕیان بە گۆڕان و بەرەوپێشچوونی کۆمەڵگە هەیە بە پڕۆسەیەكی ئاشتییانە، بۆیە لە خول و راهێنانەكانیاندا گرنگییەكی تایبەت بە فێركردنی قبوڵكردنی جیاوازییەكان و فێركردنی كارامەییە پراكتیكییەكانی وەكو چۆنیەتی بەڕێوەبردنی حوكمڕانی دروست و بەشداریكردنی هەڵبژاردنەكان دەدەن، بەڵام حزبەكانی تر وەكو حزبە دینییەكان زیاتر ئەندامانیان لەسەر تەڵقین و لەبەركردن و پەیڕەوكردنی بیری حزبەكە پەروەردە دەكەن و كەمترین بوار بە بیركردنەوە لە دەرەوەی ئەم چوارچێوەیە دەدرێت و زۆرجار ئەندامان وا رادەهێنرێن كە هیچ بیربۆچوون و ئاڕاستەیەك جگە لەم ئاڕاستە حزبییەی ئەوان راست و قبوڵكراو نییە. لە كاتێكدا، سۆسیال دیموكراتەكان ئایدۆلۆجیایەكی لە قاڵبدراو و سنووردار و جێگیر و نەگۆڕیان نییە، كە تەماشای رابردوو و ئێستا و داهاتووی پێ بكەن. بەڵكو كۆمەڵێك بیروباوەڕ و پڕەنسیپی كۆمەڵایەتی و ئابووری و سیاسییە، كە دەشێت گۆڕانكارییان بەسەردا بێت بەگوێرەی گۆڕانی پێداویستیی و سەردەم و ئامڕازەكان. رەنگە هەر ئەمەش بێت وای كردبێت سۆسیال دیموكراسی ببێت بە گەورەترین رێبازی سیاسی و زیاتر لە 100 حزبی سیاسی لە سەرانسەری جیهانەوە لەژێر چەتریدا كۆببنەوە.
ب. پەروەردە لە نێوان حزبە سۆسیال دیموكرات و حزبە پۆپۆلیستەكاندا:
حزبە پۆپۆلیستەكان بەوەناسراون كە خاوەنی دیدگا و دنیابینییەكی تایبەت بە خۆیان نین بۆ حوكمڕانی، بەڵكو لە گوتاریاندا زیاتر پشت بە رەخنەكردنی دەسەڵاتداران دەبەستن و وانیشان دەدەن، كە هەر شتێك حوكمڕانان نەیانتوانیوە بیكەن ئەوان دەتوانن فەراهەمی بكەن، هەمیشە چارەسەری زۆر ئاسان و سادە دەخەنەڕوو بۆ ئەو كێشە ئاڵۆز و فرەڕەهەندانەی كە پێویستە بە قووڵی بیری لێبكرێتەوە، سەرەڕای ئەوەی كە ئەم حزبانە زیاتر كار بۆ بەكاریزماكردنی كەسی یەكەمیان دەكەن.
 

ئەم حزبانە كەمتر وایە كە خاوەنی دامودەزگای پەروەردەیی بن و ئەگەر پڕۆسەی پەروەردەش بەڕێوەببەن زیاتر گرنگی بەوە دەدەن، كە بیرۆكەكانی كەسی یەكەم دەربخەن و هەموان وا لێبكەن كە لە دەوری ئەو كۆببنەوە. پڕۆسە پەروەردەییەكانیشیان زیاتر بۆ ئامانجە هەنووكەییەكان و بۆ كاتێكی دیاریكراوە، وەكو ئەوەی لە كاتی هەڵبژاردنەكاندا دەكرێت، لە پەروەردەیاندا دەست بۆ گفتوگۆ فكرییە قووڵەكان نابەن، بەڵكو زیاتر دەست بۆ هەندێك كێشەی وەكو كۆچی گەنجان و خزمەتگوزارییەكان دەبەن و تەنها یەك رووی كێشەكە نیشان دەدەن، بەبێ ئەوەی دیمەنەكە بە تەواوی تاوتوێ بكەن و نیشانی بدەن. یەكێك لە سیما جیاكەرەوەكانی ئەم حزبانە ئەوەیە كە زیاتر پشت بە ئامرازەكانی راگەیاندن دەبەستن بۆ گەیاندنی بیرۆكەكانیان. لە هەرێمی کوردستاندا نمونەی ئەم رەوتەمان زۆرن، کە بەراورد بە حزبێکی وەک یەکێتیی کە نیو سەدەیە لە گۆڕەپانی سیاسیی هەرێمی كوردستان و عێراقدا رۆڵ دەگێڕێت، گرنگییەکی ئەوتۆ بە پڕۆژەی ستراتیجی درێژخایەن، پرسی رێکخستن، کردنەوەی ئۆرگانی جیا جیا و پەروەردەی کادیر و...تاد، نادەن. بەڵکو لە بەرامبەردا تەنیا پەرە بە گوتاری هەڵبژاردن وەک چەکێک بۆ بردنەوە دەدەن. بەو واتایەی، حزبە سۆسیال دیموكراتەكان پلانی ستراتیجی و دوورمەودایان هەیە و ئەندام و كادیرەكانیان بە بەها و پڕەنسیپ و بیروباوەڕی فیكری، سیاسی، كۆمەڵایەتی و فەرهەنگی و...تاد. گۆش دەكەن و خوێندنەوەی واقیعی و دەقاودەقیان بۆ ئێستا و ئایندەی كۆمەڵگەكانیان هەیە، هەر بەم پێیەش پلان و ستراتیجییەتیان دادەڕێژن، و ئاستی بەڵێن و گوتار و چارەسەرەكانیشیان هاوتەریبە بە شیاوێتی جێكەوتكردنی بەگوێرەی توانست و كەرەستە بەردەستەكان.
 

سێیەم: ئاستەنگەکانی بەردەم پەروەردەی حزبی
لە سەردەمی ئەمڕۆماندا پەروەردەی حزبی رووبەڕووی كۆمەڵێك لەمپەر و ئاستەنگ دەبێتەوە، كە بەشێك لەمانە پەیوەستن بەو گۆڕان و پێشكەوتنانەی هەموو كایەكانی ژیانی گرتۆتەوە. ئەم لەمپەرانە بوون بە رێگری جدی كە پێویست دەكات لێكۆڵینەوەی زیاتری لەبارەوە بكرێـت، هەندێكی تریان هێندە كاریگەر نین و دەكرێت بەپێی كات و شوێن بگۆڕێن، لە خوارەوە هەوڵ دەدەین بەشێك لەم ئاستەنگانە باس بكەین:
١. گۆڕانی حەز و پاڵنەری ئەندامێتی: لە قۆناغەكانی پێشوتردا حزب و دامودەزگاكانی مینبەرێكی كارا و بەردەست بوون تا هەر كەسێك بتوانێت لە رێگەیانەوە گوزارشت لە خۆی و بۆچوونەكانی بكات. ئێستا بەهۆی میدیای نوێ هەر كەسێك بووە بە خاوەن چەندین مینبەر  و سەکۆ، كە لەڕێگەیانەوە زۆر بەئاسانی دەتوانێت بەو جەماوەرە بگات كە دەیەوێت. بۆیە حەز و پاڵنەرەكانی ئەندامێتی بەو شێوە پەیكەربەندییە توندەی كە پێشتر هەبوو ئێستا گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە.
٢. دەركەوتنی حزبە پۆپۆلیستەكان: هەروەكو پێشتر ئاماژەمان پێدا حزبە پۆپۆلیستەكان یەكێكی ترن لە ئاستەنگەکانی بەردەم پەروەردەی حزبە سۆسیال دیموكراتەكان. چونكە حزبە پۆپۆلیستەكان پێش هەڵبژاردنەكان یان هەر پڕۆسەیەكی سیاسی، بە ماوەیەكی كەم، هەندێك گەنج یا كەسانی تر لە چین و توێژەكان بە پارەیەكی كەم بەگەڕدەخەن، تا ئامانجە سیاسییە كورت خایەنەكەیان دێتەدی، ئەمە وا لە ئەندامانی حزبە خاوەن دید و ئامانجەكان دەكات تاڕادەیەك ساردببنەوە لە پێگەیاندنی کادیرانیان و خەرجكردنی كاتێكی زۆر بەم پڕۆسە ئاڵۆزەوە.
٣. تێچووی پەرەپێدان و راهێنانی کادیران: وەكو ئاشكرایە پڕۆسەی پەروەردە و راهێنان پڕۆسەیەكی پڕ خەرجییە و ئەركێكی قورسی دارایی بۆ حزب دروست دەكات، لە هەمان كاتدا دەرەنجامەكانی ئەم پڕۆسەیە هێواش دەردەكەون و كاریگەرییەكەیان كاتی پێویستە. بۆیە زۆرجار حزبە سیاسییەكان لەژێر كاریگەریی تێچووی پڕۆسەكە، ساردی دەنوێنن لە بەردەوامیدان بە دەزگاكانی تایبەت بە پەروەردە و راهێنان.
٤. رێكخراو و پەیمانگا و ناوەندەكانی فێربوون و راهێنان: لە کۆمەڵگەكانی ئەم رۆژگارەدا سەدان رێكخراو و ناوەند و سەنتەری جۆراوجۆری پەروەردەیی و راهێنان و پێگەیاندن كراونەتەوە، كە هەندێكیان پاشكۆی حزبە سیاسییەكانن و ئامانج لێیان دروستكردنی دڵبەندیی و هاوسۆزییە بۆ حزبەكە، بەڵام تێیدا خول و راهێنانی فێركاریی هەمەجۆری كارامەیی و لێهاتووییە كەسیییەكانی سەردەم بەڕێوەدەچێت. ئەمەش، وادەكات بەشێكی گەنجان و لاوان بە ئامانج و نیەتی دۆزینەوەی هەلی كار و فێربوونی پیشە و كارامەییەك روو لەم شوێنانە بكەن، نەك ئۆرگانەكانی پەروەردە و پەرەپێدانی حزبە سیاسییەكان.
چوارەم: گرنگترین بابەتەكانی پەروەردەی حزبی لە حزبە سۆسیال دیموكراتەكان
- بابەتەكانی پەیوەست بە بیروباوەڕ: ناساندنی بنەما و بیروباوەڕەكانی حزب یەكێكە لە بابەتە سەرەكییەكانی هەموو حزبە سۆسیال دیموكراتەكان و هەر یەكێكیان هەوڵدەدات ئەندامانی خۆی بەو رێچكە فكرییەی كە حزبەكە هەیەتی ئاشنا بكات. ئامانج لەمە ئەوەیە ئەندامان هەریەك لە ئاستی خۆی و بەپێی ئەو بەرپرسیارێتییە حكومی و حزبییەی هەیەتی یان بەپێی كاریگەریی ئەو لە کۆمەڵگەیە هەوڵی بەدیهێنانی ئەم بیروباوەڕە بدات، هەمیش گرنگیدان بەم بابەتە، جیاوازییە فكرییەكانی نێوان ئەم حزبانە و حزبەكانی تریش روونتر دەردەكەون. ئەندامان لەڕێگەی شارەزاییان بە بنەما فكرییەكانی حزب دەتوانن باشتر ئەندامانی تازە بهێننە ریزەكانی خۆیان، لەم بابەتەدا گرنگی دەدرێت بە دادی كۆمەڵایەتی، یەكسانی بە مانا فراوانەكەی، هاریكاری و هەماهەنگی تاكەكانی كۆمەڵ (كە ئەمیش خۆی لە سیستمی باج و یارمەتیدانی كەسانی پێویست دەبینێتەوە)، دیموكراتی، هەروەها بابەتەكانی پەیوەست بە دەوڵەتی خۆشگوزەران.
- بابەتەكانی پەیوەست بە حوكمڕانی: لەم بەشەدا ئەندامان و کادیران بە دیدی حزب بۆ سەرجەم سێكتەرەكانی حوكمڕانی ئاشنا دەكرێن. لەوانە پەروەردە، تەندروستی، پەرلەمان و میدیا و...تاد. هەروەها، رادەهێنرێن چۆن سیاسەتی تایبەت بە هەر سێكتەرێك (policy paper) دادەڕێژرێت و دواتریش جێبەجێ دەكرێت. ئەمەش بەهۆی ئەوەی حزبە سۆسیال دیموكراتەكان دەیانەوێت لەڕێگەی حوكمدارییەوە دەوڵەتی خۆشگوزەران بهێننەدی.
- كارامەییەكانی سەركردایەتیكردن: بۆ ئەوەی زۆرترین ئەندام لە دەوری حزب كۆبكرێنەوە، سەرەتا ئەندامان بە پەیكەربەندی حزب و شێوازەكانی دروستكردنی بڕیار لەناو حزبدا ئاشنا دەكرێن، دواتر بە كارامەییەكانی وەكو پەیوەندیكردن و كاریگەریدانان لەسەر دەوروبەر و چۆنیەتی كەمپەینكردن بۆ بیروباوەڕ و بەرنامە سیاسییەكانی حزبەكە ئاشنا دەكرێن.
- كێشە جیهانییەكان: هەرچەندە هەندێك لە كێشە و قەیران و گرفتەكانی ئەم سەردەمە قورسە بتوانرێت لەڕێگەی بەرنامە حزبییەكانەوە گۆڕانكاری خێرایان تێدا بكرێت، بەڵام وێڕای ئەم راستییەش سۆسیال دیموكراتەكان كێشەكانی وەكو ژینگە، ئاشتیی جیهانی، مافی مرۆڤ و توندڕەویی بە كێشەی خۆیان دەزانن و هەوڵدەدەن رۆڵیان لە باشتركردنی ژیان لە سەرانسەری جیهاندا هەبێت. بۆیە ئەم كێشانەش دیسان دەبنە بەشێكی دانەبڕاو لە پڕۆگرامەكانی راهێنان و پەروەردەی ئەندامان.
- گیانی هەماهەنگی و هاریكاریی و هەڤاڵێتی: حزبە سۆسیال دیموكراتەكان پانتاییەكی گەورە بۆ بەكۆمەڵایەتیكردنی ئەندامەكانیان و دروستكردنی گیانی هەڤاڵێتی لەنێوان ئەندامەكانیان تەرخان دەكەن، لەڕێگەی لێك نزیككردنەوەی ئەندامان و كاركردن بەشێوەی گرووپ، بۆ ئەوەی ئەندامەكانیان سۆز و رێز ئاڵوگۆڕ بكەن و هەست بە متمانە و دڵنیایی و ئارامی بكەن و ئاسانتر بتوانن كاروبارەكان بەڕێوە ببەن.